श्रीराम श्रेष्ठ
जेन जी यु्वाहरुले भदौ २३ र २४ गते गरेको आन्दोलन र त्यसबाट उत्पन्न परिस्थितिले नेपाली राजनीतिक वृत्तमा नयाँ तरङ्ग ल्याएको छ । यस आन्दोलनले परम्परागत राजनीतिक शक्तिहरू विशेषगरी नेपाली कांग्रेसजस्तो देशको सबैभन्दा ठूलो लोकतान्त्रिक पार्टीलाई गम्भीर चुनौती दिएको छ । आन्दोलनको क्रममा कांग्रेसको मुख्यालय, देशभरका कार्यालयहरू र नेताहरूको घरमा समेत आगजनी हुनुले युवाहरूको आक्रोश र असन्तुष्टि कति गहिरो छ भन्ने कुरा स्पष्ट पारेको छ । जेन जीको आन्दोलनको उद्देश्य हिंसात्मक र ध्वंसात्मक अराजकता मच्चउने कदापि थिएन । तर जेन जीको शान्तिपूर्ण अभियानमा राज्य पक्षबाट भएको दमनले एकाएक उग्र रुपम लिनपुग्यो । जनआक्रोशमा जलेर देशका कैयौं सार्वजनिक सम्पत्ति खरानी बन्यो । दुई ठूला दलको नेतृत्वको सरकार र समग्र संसदनै विस्थापित भयो । यद्यपि देशका सार्वजनिक सम्पत्तिमाथिको आक्रमण, व्यक्तिगत सम्पत्ति माथिको आगजनी लुटपाट केवल अपराधिक क्रियाकलाप मात्रै हो । अझ राजनीतिक दलको कार्यालय तोडफोट र आगजनि गरिनु पुर्वाग्रहि र प्रतिशोधात्मक आक्रमण नै हो । यस्तो जघन्य र निन्दनीय कृत्यको न्यायिक छाविन गरेर दोषि उपर कडा कारवाही गरिनु पर्दछ । जेन जी आन्दोलनमा भएको घुसपैठको परिणाम बाट जे दुर्घटना घट्यो त्यो नकारात्मक पक्ष भएपनि युवापुस्ताको समग्र आन्दोलनबाट उठेको परिवर्तन प्रतिको चाहना, भ्रष्टाचार र कुसाशनको अत्न्य लगायतका आवाजहरु समय सापेक्ष र महत्वका साथ सम्बोधन गर्न योग्य आवाजहरु हुन् । यो परिस्थितिमा नेपाली कांग्रेसले नयाँ पुस्ताले उठाएको आवाजलाई सार्थक बनाउन र ग्रहण गर्न कस्तो भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ, कस्तो कार्यदिशा अपनाउनु पर्छ भन्ने विषयमा गहन छलफल र विश्लेषण गर्नु अपरिहार्य देखिन्छ ।
जेन जी आन्दोलनको पृष्ठभूमि :
जेन जी युवाहरूको आन्दोलन कुनै तात्कालिक घटनाको परिणाम मात्र होइन, बरु वर्षौंदेखिको राजनीतिक बेथिति, भ्रष्टाचार, बेरोजगारी, र सुशासनको अभावप्रतिको सामूहिक असन्तुष्टिको विस्फोट हो भनेर बुझ्न पर्दछ । यो पुस्ता सूचना प्रविधिमा अभ्यस्त छ र सामाजिक सञ्जालमार्फत् छिटो संगठित हुन सक्छ । उनीहरू परम्परागत राजनीतिक दल र नेताहरू प्रति वितृष्णा राखेर नेतृत्व परिवर्तनको स्पष्ट आवाज उठाएका छन् । आन्दोलनकारीहरूले गैरदलीय सरकारको माग गर्नु र सुशीला कार्कीलाई प्रधानमन्त्रीको रूपमा प्रस्ताव गर्नुले युवाहरु वर्तमान राजनीतिक प्रणाली र यसका सञ्चालकहरूप्रति कति निराश रहेछन् भन्ने स्पष्ट देखाउँछ । नयाँ सरकार गठनसँगै ६ महिनाभित्र निर्वाचनको घोषणा र दलहरूको विस्थापनको मागले यथास्थितिमा परिवर्तनको तीव्र चाहनालाई प्रतिविम्बित गरेको देखिन्छ ।
नेपाली कांग्रेसको चुनौती र खेल्नुपर्ने भूमिका
नेपाली कांग्रेस देशकै सवैभन्दो पुरानो र ठूलो लोकतान्त्रिक पार्टी हो । यसकारण पनि जनताको आवाज र लोकतन्त्रको स्थायित्व कांग्रेसकै मुख्य जिम्मेवारी हो । नेपाली कांग्रेसले आफूलाई लोकतान्त्रिक आन्दोलनको अग्रणी शक्तिको रूपमा प्रस्तुत गर्दै आइरहेको छ । तर, जेन जी आन्दोलनले यतिबेला कांग्रेसको आधारभूत जगमै प्रश्न उठाएको छ । पार्टी मुख्यालय र नेताहरूको घरमा भएको आगजनीले कांग्रेसले युवाहरूको भावना बुझ्न नसकेको वा उनीहरूलाई सम्बोधन गर्न नसकेको स्पष्ट सन्देश दिएको छ । युवाहरूको नेतृत्व परिवर्तनको माग कांग्रेसभित्रको पुस्तान्तरणको बहससँग पनि प्रत्यक्ष जोडिन्छ । कांग्रेसभित्र लामो समयदेखि एउटै नेतृत्व हावी हुनु, आन्तरिक लोकतन्त्र कमजोर हुँदैजानु र युवा पुस्तालाई उचित अवसर दिन नसक्नुले पनि यो असन्तुष्टि बढाएको हुन सक्छ । यो जटिल परिस्थितिमा नेपाली कांग्रेसले अत्यन्तै संवेदनशील, परिपक्व र दूरदर्शी भूमिका खेल्नुपर्छ ।
१. आत्मसमीक्षा र कमजोरी स्वीकार : पहिलो र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कदम भनेको आत्मसमीक्षा गर्नु हो । कांग्रेसले युवाहरूको आन्दोलनलाई केवल ुविध्वंसात्मक वा अराजनीतिकु भनेर पन्छिनु हुँदैन । पार्टीले आफ्ना कमजोरीहरू, भ्रष्टाचारजन्य गतिविधिहरूमा संलग्नता, सुशासनको अभाव र जनताका अपेक्षा पूरा गर्न नसकेको यथार्थलाई स्वीकार गर्नुपर्छ । युवाहरूले उठाएका जायज मागहरूलाई सम्बोधन गर्ने प्रतिबद्धता जनाउनुपर्छ ।
२. तत्काल संवाद र शान्तिपूर्ण समाधानको खोजी : आन्दोलनकारी युवाहरूसँग तत्काल संवादको पहल गर्नुपर्छ । पार्टीले आफ्ना युवा नेताहरूलाई अगाडि सारेर आन्दोलनकारीहरूसँग वार्ताको वातावरण बनाउनुपर्छ । बल प्रयोग वा दमनको नीतिले स्थितिलाई थप बिगार्छ र युवाहरूलाई थप उत्तेजित बनाउँछ । शान्तिपूर्ण समाधानका लागि खुला मनले छलफल गर्नुपर्छ । पछिल्लो घटनाबाट पार्टीलाई क्षति पुगेको अवस्थामा पनि प्रतिशोध नसाधेर युवाहरुको राम्रा मागहरुलाई सम्बोधन गर्ने पार्टी भित्रै पनि युवाहरुको प्रतिनिधित्व र पुस्तान्तरणको आवाजलाई यसै आन्दोलनको सन्देशको रुपमा ग्रहण गर्नु पर्दछ ।
३. नेतृत्व परिवर्तन र पुस्तान्तरणको सुनिश्चितता : युवाहरूको नेतृत्व परिवर्तनको मागलाई गम्भीरतापूर्वक लिनुपर्छ । कांग्रेसभित्र लामो समयदेखि जारी रहेको पुस्तान्तरणको बहसलाई अब ठोस रूप दिनुपर्छ । युवा र ऊर्जावान नेताहरूलाई पार्टीको निर्णायक तहमा ल्याउने, उनीहरूलाई जिम्मेवारी दिने र पार्टी सञ्चालनमा सहभागी गराउने प्रक्रियालाई तीव्रता दिनुपर्छ । यसले युवाहरूमा पार्टीप्रति विश्वास जगाउन मद्दत गर्छ ।
४. सुशासन र भ्रष्टाचार मुक्तिको प्रतिबद्धताः युवाहरूको आन्दोलनको मूल कारणमध्ये एक भ्रष्टाचार र सुशासनको अभाव हो । कांग्रेसले आफू भ्रष्टाचारमुक्त शासनका लागि प्रतिबद्ध रहेको स्पष्ट सन्देश दिनु सक्नुपर्छ । आफ्ना नेता तथा कार्यकर्ताहरूलाई भ्रष्टाचारजन्य गतिविधिबाट टाढा रहन निर्देशन दिनुपर्छ र दोषी पाइएकालाई कारबाही गर्ने आँट देखाउनुपर्छ । सुशासनका लागि स्पष्ट कार्ययोजनासहित अगाडि बढ्नुपर्छ ।
५. रोजगारी सिर्जना र आर्थिक समृद्धिका एजेण्डाः बेरोजगारी जेन जी पुस्ताको प्रमुख समस्या हो । कांग्रेसले रोजगारी सिर्जनाका लागि ठोस योजना र कार्यक्रमसहित अगाडि बढ्नुपर्छ । युवा उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहन गर्ने, व्यावसायिक शिक्षाको विकास गर्ने र स्वदेशमै रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्नेतर्फ ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ । आर्थिक समृद्धिको स्पष्ट मार्गचित्र प्रस्तुत गर्नुपर्छ ।
६. प्रणाली सुधारको पहलः गैरदलीय सरकारको माग र दलहरूको विस्थापनको आवाजले वर्तमान राजनीतिक प्रणालीप्रति युवाहरूको अविश्वास झल्काउँछ । कांग्रेसले यसलाई प्रणाली सुधारको अवसरको रूपमा लिनुपर्छ । निर्वाचन प्रणाली सुधार, राजनीतिक दलहरूलाई थप पारदर्शी र जवाफदेही बनाउने, र लोकतान्त्रिक संस्थाहरूलाई सुदृढ गर्नेतर्फ पहल गर्नुपर्छ ।
७. देशव्यापी जनसम्पर्क अभियान : पार्टीले देशव्यापी रूपमा जनसम्पर्क अभियान सञ्चालन गरी युवाहरू, नागरिक समाज र आम जनतासँग प्रत्यक्ष संवाद गर्नुपर्छ । उनीहरूका गुनासो सुन्ने, सुझाव लिने र पार्टीको दृष्टिकोण स्पष्ट पार्ने काम गर्नुपर्छ । यसले पार्टी र जनताबीचको दूरी घटाउन मद्दत गर्छ ।
गैरदलीय सरकार र दलहरूको विस्थापनको सम्भावना
जेन जी आन्दोलनले गैरदलीय सरकार र दलहरूको विस्थापनको माग उठाएको छ । गैर रानजीनिक दलबाट सुशीला कार्की प्रधानमन्त्री बन्नु र लगत्तै उनले प्रतिनिधि सभाको विघटन गर्नुले दलविहीन अवस्थाको परिकल्पना गरेको देखिन्छ । अहिले राजनीतिक संक्रमणको अवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ । यद्यपि, संसदीय लोकतन्त्रमा राजनीतिक दलहरू अपरिहार्य हुन्छन् । दलविहीन अवस्थाले राजनीतिक अस्थिरता निम्त्याउन सक्छ र देशलाई थप अन्योलमा धकेल्न सक्छ । नेपाली कांग्रेसले यस परिस्थितिलाई गम्भीरतापूर्वक लिनुपर्छ । युवाहरूको आक्रोशलाई सम्बोधन गर्न नसकेमा साँच्चै नै दलहरू कमजोर हुँदै जाने र वैकल्पिक शक्तिहरूको उदय हुने खतरा रहन्छ । कांग्रेसले आफूलाई परम्परागतु र अप्रभावीु भन्ने आरोपबाट मुक्त गर्न आफूलाई परिवर्तन गर्नुपर्छ । यदि कांग्रेसले युवाहरूको भावनालाई सही रूपमा बुझेर आफूलाई रूपान्तरण गर्न सक्यो भने मात्र यसले दलविहीन सरकारको कल्पनालाई चिर्न सक्छ र लोकतान्त्रिक प्रणालीलाई बलियो बनाउन सक्छ । नयाँ सरकार गठनसँगै आगामि ६ महिनाभित्र निर्वाचन गर्ने घोषणा भएको छ । निर्वाचन शान्तिपूर्ण र धाँधली रहित हुने अवस्था सिर्जना भए र विश्वासको वातावरण बन्दै गएमा कांग्रेसले आफ्नो सङ्गठन सुदृढ गरी जनताको विश्वास जित्ने अवसर प्राप्त गर्नेछ । तर, त्यसका लागि पार्टीले युवाका मागलाई सम्बोधन गरी उनीहरूको मन जित्न सक्नुपर्छ ।
निष्कर्ष
भदौ २३ र २४ गतेको जेन जी युवा आन्दोलन नेपाली राजनीतिको लागि एक चेतावनी घण्टीको हो । विशेषगरी नेपाली कांग्रेसका लागि यो आफ्नो अस्तित्व र सान्दर्भिकता प्रमाणित गर्ने महत्वपूर्ण घडी हो । आगजनी र तोडफोडका घटनाहरू निन्दनीय भए तापनि त्यसभित्र लुकेका युवाका जायज आक्रोश र मागहरूलाई कांग्रेसले नजरअन्दाज गर्नु हुँदैन । कांग्रेसले आत्मसमीक्षा, संवाद, नेतृत्व परिवर्तन, सुशासनको प्रतिबद्धता, रोजगारी सिर्जनाका एजेण्डा र प्रणाली सुधारको पहलसहित अगाडि बढ्नुपर्छ । यदि कांग्रेसले युवाहरूको भावनालाई आत्मसात गरेर आफूलाई रूपान्तरण गर्न सक्यो भने मात्र यसले वर्तमान संकटबाट पार पाउन सक्छ र देशको लोकतान्त्रिक भविष्यको लागि सकारात्मक भूमिका खेल्न सक्छ । अन्यथा, यो आन्दोलनले नेपाली राजनीतिमा अझ ठूलो उथलपुथल ल्याउन सक्ने सम्भावना नकार्न सकिँदैन, जसले दलहरूको अस्तित्वमै गम्भीर चुनौती खडा गर्न सक्छ । नेपाली कांग्रेसले यो ऐतिहासिक क्षणमा सही निर्णय लिनुपर्छ र आफूलाई जनमुखी पार्टीको रूपमा स्थापित गर्नुपर्छ । किनभने कांग्रेसले आफुलाई परिस्किृत गर्दै यो विकट परिस्थ्तििमा उभिन सकेन भने लोकतान्त्रिक विधि र पद्दति नै जोगिन नसक्ने खतरा हुन्छ ।